Ẩn dụ là gì
Khái niệm:
Ẩn dụ là một biện pháp tu từ sử dụng tên của sự vật, hiện tượng này để chỉ sự vật, hiện tượng khác có đặc điểm tương đồng, nhằm làm phong phú và sinh động hơn cho cách diễn đạt.
Ẩn dụ có 4 loại chính: Ẩn dụ hình thức, Ẩn dụ cách thức, Ẩn dụ phẩm chất và Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.
Tác dụng: Nhằm tăng sức gợi hình và gợi cảm.
+ Thông quan biện pháp ẩn dụ, tác giả, người viết bộc lộ được những tình cảm, cảm xúc hoặc thái độ đối với đối tượng một cách kín đáo, tế nhị mà vẫn thể hiện sự sâu sắc.
+ Ẩn dụ còn có tác dụng như những hình ảnh nghệ thuật, khiến cho người đọc hình dung các hình ảnh mà tác giả muốn miêu tả đến một cách sống động, sáng tạo nhất.
+ Phép tu từ ẩn dụ cũng thể hiện khả năng nhận thức một cách phong phú, chính xác, cũng như có chiều sâu của người dùng về các sự vật, sự việc, hiện tượng hay là cả mối quan hệ giữa chúng.
Ẩn dụ là biện pháp tu từ sử dụng tên của sự vật, hiện tượng này để chỉ sự vật, hiện tượng khác Ví dụ 1:
“Gặp đây mận mới hỏi đào,
Vườn hồng đã có ai vào hay chưa?
Mận hỏi thì đào xin thưa,
Vườn hồng có lối nhưng chưa ai vào!”
Phép ẩn dụ trong đoạn ca dao trên được thể hiện qua việc hai nhân vật "mận" và "đào" thay thế cho đôi nam nữ đang tỏ tình, nhưng không trực tiếp nhắc đến tên thật mà mượn hình ảnh "mận" và "đào" để hỏi về "vườn hồng", tức là thăm dò xem cô gái đã có người yêu chưa.
Ẩn dụ áp dụng trong thơ ca
Ví dụ 2: “Thuyền về có nhớ bến chăng
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền”
Phép ẩn dụ trong đoạn thơ trên sử dụng hai hình ảnh "thuyền" và "bến" để biểu đạt tình cảm của cô gái, người luôn kiên trì đợi chờ người yêu. "Thuyền" tượng trưng cho chàng trai, còn "bến" là hình ảnh của cô gái, thể hiện sự chung thủy, mong đợi không ngừng nghỉ.
Ví dụ 3: “Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác, xuống ghềnh bấy nay.”
Phép ẩn dụ trong câu thơ trên sử dụng hình ảnh "thân cò" để so sánh với người nông dân, thể hiện cuộc sống vất vả, lao động cực nhọc của họ. "Thân cò" lên thác, xuống ghềnh là hình ảnh tượng trưng cho những khó khăn, gian khổ mà người nông dân phải đối mặt trong suốt hành trình mưu sinh.
Biện pháp ẩn dụ và biện pháp so sánh đều dùng để làm nổi bật sự tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng. Nhưng cách thức sử dụng của chúng có sự khác biệt rõ rệt.
Biện pháp ẩn dụ là hình thức so sánh ngầm, trong đó một sự vật, hiện tượng được gọi bằng tên của sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng mà không cần sử dụng từ "như", "là" hay bất kỳ dấu hiệu so sánh nào. Ví dụ, trong câu "Anh là ngọn đuốc soi đường", "ngọn đuốc" không phải là một sự vật cụ thể mà chỉ là hình ảnh tượng trưng cho người đã chỉ dẫn, dẫn dắt.
Biện pháp so sánh thì luôn có sự xuất hiện của từ ngữ so sánh như "như", "như là", "giống như", v.v., giúp người đọc dễ dàng nhận diện sự tương đồng giữa hai sự vật. Ví dụ, "Lòng em như biển rộng", từ "như" ở đây là dấu hiệu cho phép nhận ra đó là phép so sánh.
Tóm lại, ẩn dụ không cần từ ngữ hay dấu hiệu chỉ sự so sánh rõ ràng, trong khi so sánh luôn có các từ ngữ hoặc dấu hiệu chỉ sự tương đồng.
Như vừa chia sẻ ẩn dụ là gì, thì ẩn dụ còn 4 hình thức thường gặp. Cụ thể như sau:
Ẩn dụ hình thức
Hình thức ẩn dụ này được dùng với mục đích là giấu đi một phần ý nghĩa của sự vật hay sự việc mà từ đó biểu thị.
Ví dụ về hình thức ẩn dụ này trong câu thơ:
“Về thăm nhà Bác làng sen
Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng.”
Trong ví dụ trên, nhà thơ đã sử dụng hình thức ẩn dụ cách thức thông qua từ “thắp” để ám chỉ về hình ảnh “nở hoa” (cụ thể là nói về hàng hoa râm bụt nở hoa).
Các loại ẩn dụ thường gặpẨn dụ phẩm chất
Với hình thức này sử dụng đúng theo tên gọi, sử dụng phẩm chất của sự vật hoặc hiện tượng để nói về phẩm chất của sự vật hay hiện tượng khác thông qua những nét tương đồng về phẩm chất của các sự vật và hiện tượng đó.
Ví dụ hình thức ẩn dụ này:
“Mẹ tôi mái tóc bạc,
Mẹ tôi lưng đã còng… ”
Thay vì cách nói tuổi thông thường về mẹ đã già, người viết đã có thể sử dụng ẩn dụ phẩm chất bằng cách dùng những hình ảnh mái tóc bạc và lưng đã còng để nói về người mẹ đã có tuổi của mình.
Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác
Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác là phương pháp dùng hình ảnh của sự vật, hiện tượng thông qua giác quan này nhưng khi miêu tả hay diễn đạt thì lại mang tính chất hay đặc điểm của sự vật, sự việc lại thông qua cách dùng từ ngữ để diễn tả giác quan khác.
Ví dụ về hình thức ẩn dụ:
“Trời hôm nay nắng giòn tan.”
Hình thức ẩn dụ chuyển đổi cảm giác ở đây được dùng trong trường hợp này. Mục đích của hình thức này được dùng để diễn tả cái nắng chói trang. Nó có thể khiến mọi vật khô nhanh chóng đến mức giòn tan. Trong hình thức này, tác giả cũng đã sử dụng giác quan về thị giác (mắt) để cảm nhận về ánh nắng. Nhưng khi miêu tả tính chất của cái nắng thì lại dùng từ từ “giòn tan”. Đây là từ được dùng cho các hình thức vị giác (nếm) và xúc giác (sờ).
Ẩn dụ cách thức
Là loại ẩn dụ có nhiều cách để thể hiện ra một vấn đề. Do đó mà người diễn đạt sẽ đưa hàm ý vào câu nói.
Ví dụ ẩn dụ cách thức: Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
Kẻ trồng cây ở đây chỉ những con người lao động. Đồng thời có ý nghĩa muốn nhắc nhở chúng ta phải nhớ đến những người lao động- người đã tạo ra thành quả để chúng ta sử dụng.
Bài 1: Hãy tìm phép ẩn dụ trong những câu thơ dưới đây:
a. “Trăng cứ tròn vành vạnh/ Kể chi người vô tình”
(Ánh trăng – Nguyễn Duy)
b.“Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng/ Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ”
(Viếng lăng Bác – Viễn Phương)
Lời giải
a, Hình ảnh "trăng cứ tròn vành vạnh" trong câu thơ này là một phép ẩn dụ, mang ý nghĩa tượng trưng cho sự vẹn nguyên, chung thủy và bền bỉ. Trăng luôn tròn, không thay đổi theo thời gian, giống như tình cảm của thiên nhiên, của quê hương dành cho con người. Dù con người có thay đổi, có vô tình, thì thiên nhiên vẫn luôn giữ nguyên sự tròn đầy, mãi mãi vẹn nguyên.
b, Hình ảnh "mặt trời" trong câu thơ này là một biện pháp ẩn dụ để chỉ Bác Hồ Chí Minh. Mặt trời, vốn là nguồn sáng và sự sống cho vạn vật, ở đây được dùng để tượng trưng cho Bác – vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc, người đã dẫn dắt nhân dân Việt Nam giành lại độc lập và tự do. Mặt trời trong lăng đỏ, dù đã qua đời nhưng hình ảnh và di sản của Bác vẫn mãi rực rỡ, soi sáng con đường của dân tộc.
Bài 2: Người xưa thường có câu:
-Nói ngọt lọt đến xương.
-Nói nặng quá.
…
Ẩn dụ ở đây thuộc kiểu hình thức nào?
Lấy một số ví dụ tương tự?
Lời giải
Câu "Nói ngọt lọt đến xương" thuộc kiểu ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, trong đó vị giác (ngọt) được sử dụng để chỉ thính giác (cảm giác về âm thanh khi nghe). "Ngọt" vốn là một cảm giác liên quan đến vị giác, nhưng trong câu này lại dùng để mô tả cách nói dễ chịu, thu hút, có tác dụng sâu sắc đến người nghe, như thể là "lọt đến xương".
Các ví dụ tương tự về ẩn dụ chuyển đổi cảm giác bao gồm:
Giọng chua: Chỉ một giọng nói cay nghiệt, sắc bén, mang tính chỉ trích.
Giọng ấm: Chỉ giọng nói dễ nghe, dịu dàng, dễ gần.
Nói nhẹ, nói đau: Chỉ sự ảnh hưởng của lời nói đến tâm trạng người nghe. Nói "nhẹ" có thể mang ý nghĩa an ủi, nhẹ nhàng, trong khi "nói đau" lại thể hiện sự tổn thương, chua xót.
Màu nóng, màu lạnh: Chỉ cảm giác mạnh mẽ, sôi động (màu nóng) hoặc nhẹ nhàng, yên bình (màu lạnh).
Bài 3: Các cụm từ “kim cương”, “ngôi sao sáng” trong các câu thơ sau đây có phải là biện pháp tu từ ẩn dụ không? Phân tích giá trị của từ ngữ?
“Nghe dào dạt mười bốn triệu Miền Nam đang tỉnh thức
Không! Ba mươi triệu kim cương của thiên hà Tổ quốc
Không! Hàng nghìn triệu ngôi sao sáng anh em đang chiếm lĩnh bầu trời
Hứa một mùa gặt lớn ngày mai.”
Lời giải:
– Những từ “Kim cương”, “ngôi sao sáng” trong đoạn trích là biện pháp ẩn dụ để biểu thị những cái quý giá trong nhân phẩm và tính cách con người.
Bài 4: Hãy nêu ý nghĩa của các biện pháp ẩn dụ trong các câu thơ sau:
a. “Về thăm nhà Bác làng sen / Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng”
Đây là một ẩn dụ hình thức, trong đó từ “thắp” không chỉ đơn thuần là hành động tạo ra ánh sáng, mà ám chỉ hình ảnh hoa râm bụt nở đỏ rực, giống như ngọn lửa hồng. Ẩn dụ này giúp làm nổi bật vẻ đẹp và sự sống động của hoa râm bụt, mang lại cảm giác tươi mới, mạnh mẽ.
b. “Mẹ tôi mái tóc bạc, / mẹ tôi lưng đã còng…”
Đây là một ẩn dụ phẩm chất, trong đó hình ảnh “mái tóc bạc” và “lưng còng” là những dấu hiệu của tuổi tác, ám chỉ người mẹ đã già. Thay vì nói trực tiếp về tuổi tác của mẹ, tác giả dùng hình ảnh gợi cảm giác về thời gian, sự mệt mỏi và sự hi sinh để thể hiện sự già nua của mẹ.
c. “Trời hôm nay nắng giòn tan.”
Đây là một ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, trong đó từ "giòn tan", vốn là từ mô tả cảm giác về vị giác, lại được dùng để miêu tả cái nắng. Câu này giúp người đọc cảm nhận cái nắng gay gắt và chói chang đến mức có thể làm mọi thứ "giòn tan" như đồ ăn, mang đến một sự hình dung sinh động về thời tiết.
d. “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.”
Đây là một ẩn dụ cách thức. "Kẻ trồng cây" là hình ảnh tượng trưng cho những người đã lao động, vất vả tạo ra thành quả để người khác thừa hưởng. Câu này khuyên người ta nhớ đến công lao của những người đi trước, như một lời nhắc nhở về sự biết ơn và tôn trọng.
Trên đây là những thông tin chi tiết liên quan giải đáp thắc mắc ẩn dụ là gì? Hy vọng qua bài viết bạn đọc đã có cái nhìn tổng quan về biện pháp này. Chúc các bạn áp dụng thành công và làm bài tốt!